Przewodnik UKpoliticsPL: Wybory parlamentarne w UK

/w , /Autor

Kiedy będą następne wybory parlamentarne w UK?

Premier Rishi Sunak ogłosił w środę 22 maja, że wybory parlamentarne odbędą się 4 lipca 2024r.

Przepisy o kadencyjności parlamenty określają, że najpóźniejszy możliwy termin przeprowadzenia wyborów to styczeń 2025r. W wypowiedziach medialnych premier Rishi Sunak deklarował, że planuje wybory na drugą połowę 2024r.

W jaki dzień tygodnia będą wybory parlamentarne w UK?

Wybory parlamentarne odbywają się w UK w czwartki.

Kogo wybieramy w wyborach parlamentarnych w UK?

650 członków – czyli posłów i posłanki – Izby Gmin, izby niższej brytyjskiego parlamentu. Posłowie to inaczej MPs (Members of Parliament). Izba wyższa, czyli Izba Lordów, jest niewybieralna.

Jak sprawdzić w jakim okręgu w UK mieszkam i kto jest aktualnie posłem lub posłanką w moich okręgu?

UK jest podzielone na 650 okręgów wyborczych (constituency). Nazwę swojego okręgu i nazwisko posła lub posłanki, który go aktualnie reprezentuje, można sprawdzić np. na stronie parlamentu TUTAJ, podając swój kod pocztowy.

Kto może startować w wyborach parlamentarnych w UK?

Pełnoletni obywatele UK, Republiki  Irlandii lub państw Wspólnoty Brytyjskiej (z prawem stałego pobytu). Startować nie mogą policjanci ani żołnierze w służbie czynnej, urzędnicy państwowi ani sędziowie, ani osoby na które nałożone sądowe ograniczenia w związku z bankructwem.

Posiadanie statusu osoby osiedlonej nie daje prawa do ubiegania się o mandat poselski w wyborach parlamentarnych.

Nominowany kandydat musi także wpłacić depozyt w wysokości 500 funtów. Depozyt zostanie zwrócony, jeśli kandydat uzyska więcej niż 5% ważnych głosów w danym okręgu.

Kto może głosować w wyborach parlamentarnych w UK?

Prawo głosowania w wyborach parlamentarnych w UK mają obywatele UK, Republiki Irlandii oraz niektórych państw Wspólnoty Brytyjskiej, którzy ukończyli 18 lat.

Żeby głosować trzeba także wpisać się do rejestru wyborców. Jeśli rejestrowałeś się w spisie wyborców jako obywatel UE, a dopiero potem uzyskałeś brytyjskie obywatelstwo, musisz zaktualizować swoje dane w rejestrze wyborców, by otrzymać kartę do głosowania (ballot paper) w wyborach parlamentarnych.

Posiadanie statusu osoby osiedlonej nie daje prawa do głosowania w wyborach parlamentarnych.

Jak wpisać się do rejestru wyborców w UK lub zaktualizować swoje dane?

Do rejestru wyborców można dopisać się online TUTAJ lub korzystając z wydrukowanego formularza. W ten sam sposób można zaktualizować swoje dane. Do rejestru wyborców wystarczy wpisać się raz – nie trzeba robić tego przed każdymi kolejnymi wyborami, chyba że zmieniamy adres, nazwisko lub narodowość. Po zmianie adresu lub nazwiska oraz po uzyskaniu brytyjskiego obywatelstwa trzeba zaktualizować swoje dane w rejestrze wyborców, by móc otrzymać kartę do głosowania w wyborach parlamentarnych.

Czy dane wyborców są publicznie dostępne?

Podczas rejestracji w spisie wyborców możemy zastrzec, że nie chcemy aby nasze dane znalazły się w otwartym spisie wyborców dostępnym m. in. dla partii politycznych.

Czy osoba mieszkająca na Wyspach, ale bez obywatelstwa brytyjskiego może głosować w wyborach parlamentarnych w UK?

Nie, głosować w wyborach parlamentarnych mogą wyłącznie osoby posiadające obywatelstwo brytyjskie, irlandzkie lub niektórych państw Wspólnoty Brytyjskiej, które ukończyły 18 lat i są zapisane do spisu wyborców. W wyborach w 2019r. zdarzały się przypadki, gdy obywatele UE nie posiadający obywatelstwa brytyjskiego przez pomyłkę otrzymywali informację, że mogą głosować w wyborach parlamentarnych. Osoby bez obywatelstwa mogą jednak wspierać kandydatów jako aktywiści i brać udział w kampanii wyborczej, np. roznosząc ulotki i pomagając w organizacji wydarzeń.

Co to jest poll card?

Poll card to karta informacyjna potwierdzająca prawo do głosowania w wyborach. Kilka tygodni przed planowaną datą wyborów otrzymują ją pocztą osoby uprawnione do głosowania. Znajduje się tam m. in. data wyborów oraz adres lokalu wyborczego, w którym będziemy głosować. Głosować można wyłącznie we wskazanym lokalu wyborczym. Poll card to nie to samo co ballot paper (karta do głosowania). Ballot paper otrzymasz dopiero w lokalu wyborczym.

Warto zabrać ze sobą poll card, udając się do lokalu wyborczego, choć nie jest to konieczne. Jeśli nie otrzymałeś poll card, a uważasz, że jesteś uprawniony do głosowania, skontaktuj się z lokalnym biurem rejestracji wyborców (TUTAJ).

Jak znaleźć swój lokal wyborczy?

Jeśli głosujesz osobiście, musisz udać się do wskazanego lokalu wyborczego (polling station albo polling place). Adres swojego lokalu wyborczego znajdziesz na poll card, którą dostaniesz pocztą kilka tygodni przed wyborami, lub wpisując swój kod pocztowy TUTAJ. Głosować można wyłącznie we wskazanym lokalu wyborczym.

Co zabrać ze sobą do lokalu wyborczego w UK w dniu głosowania w wyborach parlamentarnych?

Jeśli głosujesz osobiście zabierz ze sobą konieczne dokument ze zdjęciem potwierdzający twoją tożsamość. Taki dokument to np. prawo jazdy lub paszport. Możesz też na wszelki wypadek zabrać ze sobą poll card, którą dostaniesz pocztą kilka tygodni przed wyborami, choć nie jest to konieczne.

Czy w wyborach parlamentarnych w UK można głosować korespondencyjnie?

Tak, w wyborach parlamentarnych w UK można głosować korespondencyjnie (postal vote). Trzeba jednak zgłosić taki zamiar odpowiednio wcześniej online TUTAJ.

Czy w wyborach parlamentarnych w UK można głosować przez przedstawiciela?

Tak, w wyborach parlamentarnych w UK można głosować przez przedstawiciela (proxy vote), np. w przypadku wyjazdu, choroby itp. Trzeba jednak zgłosić taki zamiar online TUTAJ.

Jak sprawdzić nazwiska kandydatów w wyborach parlamentarnych w UK w moim okręgu?

Nie znamy jeszcze daty wyborów, a proces wyboru kandydatów jeszcze się nie zakończył. Listy kandydatów będą podane dopiero przed wyborami. Najczęściej listę nominowanych kandydatów publikują lokalne samorządy około miesiąc przed wyborami.

Na kogo można głosować w wyborach parlamentarnych w UK?

Zazwyczaj partie wystawiają w danym okręgu tylko jednego kandydata, bo do zdobycia jest tylko jeden mandat, a wyborca ma tylko jeden głos. Na kartach do głosowania znajdziecie na pewno przedstawicieli największych partii. Zdarza się jednak, że mniejsze partie, jak Zieloni, czy Reform, nie wystawiają kandydatów w każdym okręgu. Na karcie do głosowania znajdą się też nazwiska kandydatów partii regionalnych (np. w Szkocji – SNP, w Walii – Plaid Cymru). W Irlandii Północnej na karcie do głosowania będą niemal wyłącznie nazwiska kandydatów partii regionalnych jak Sinn Fein, czy DUP. Ponadto startują także kandydaci niewielkich partii lokalnych i kandydaci niezależni.

Na ilu kandydatów można głosować w wyborach parlamentarnych w UK?

Na karcie do głosowania stawiamy tylko jeden krzyżyk obok wybranego kandydata lub kandydatki, bo w każdym okręgu do zdobycia jest tylko jeden mandat.

Jak wybierani są kandydaci do wyborów parlamentarnych w UK?

Kandydatów z reguły wybierają lokalni przedstawiciele danej partii w porozumieniu z władzami centralnymi. Kandydaci największych partii przechodzą rygorystyczny proces, na który składają się weryfikacje i rozmowy kwalifikacyjne. Partie zapewniają im też szkolenia oraz pomoc w kampanii wyborczej w postaci aktywistów, wsparcia od bardziej znanych polityków, a czasem także funduszy.

Jak finansowana jest kampania w wyborach parlamentarnych w UK?

W UK partie nie dostają od państwa pieniędzy na działalność ani prowadzenie kampanii. Wszystkie te środki pochodzą od sponsorów.

Każdy kandydat musi wyznaczyć swojego agenta lub sam nim zostać. Jest to osoba odpowiedzialna za rozliczenie kampanii zgodnie z zasadami jej finansowania. Większość kandydatów otrzymuje wsparcie od sponsorów z zewnątrz, zdobywa ich samodzielnie lub przy wsparciu centralnych władz partii. Niezależnie od tego kampanię ogólnokrajową prowadzą także centralne władze partyjne (reklamy, bilbordy, sponsorowane wpisy w mediach społecznościowych), z której musi się rozliczyć przed Komisją Wyborczą.

Czym są safe seats?

Safe seats, to okręgi z bezpieczną przewagą konkretnej partii, dającą jej niemal 100% szansę na  kolejne zwycięstwo.

Czym są marginal seats/marginals?

Marginal seats, to okręgi w których dwie partie cieszyły się dotąd podobnym poparciem i żadna nie może być pewna zwycięstwa.

Czym są target seats?

Target seats to okręgi, która dana partia wzięła na celownik i chce wygrać w wyborach. Najczęściej do target seats kieruje się więcej środków na kampanię i więcej aktywistów, częściej odwiedzają go też kluczowi politycy.

Jak liczy się głosy w wyborach parlamentarnych w UK?

W każdym okręgu do uzyskania jest jeden mandat i uzyskuje go kandydat lub kandydatka, która zdobyła najwięcej głosów. To system zwany 'first past the post’. Wyniki w danym okręgu są niezależne od tego jak głosowali wyborcy w innych okręgach. Z reguły po zamknięciu lokali wyborczych głosy z całego okręgu przesyłane są w jedno miejsce, gdzie odbywa się liczenie, a następnie przewodniczący komisji wyborczej (returning oficer) ogłasza wyniki. Każdy okręg ogłasza swoje wyniki o innej godzinie. Najszybsi liczą głosy w kilka godzin, innym zajmuje to nawet 24 godziny.

Czy może dojść do ponownego przeliczenia głosów w wyborach parlamentarnych w UK?

Czasem na prośbę jednego z kandydatów w danym okręgu dochodzi do ponownego przeliczenia głosów (recount), co opóźnia ogłoszenie wyników w danym okręgu nawet o kilka godzin.

Kiedy poznamy ostateczne wyniki wyborów parlamentarnych w UK?

Każdy okręg liczy i ogłasza wyniki wyborów osobno. Najczęściej już wcześnie rano następnego dnia po wyborach spływające z poszczególnych okręgów informacje o nowych posłach pozwalają określić, która partia ma najwięcej posłów i czy wygrała wybory. Orientacyjne godziny ogłaszania wyników w poszczególnych okręgach zostaną podane kilka dni przed wyborami.

Kto wygra wybory parlamentarne w UK?

W Izbie Gmin zasiada 650 posłów, do uzyskania większości potrzeba więc 325 mandatów. W momencie gdy jedna partia uzyska tyle lub więcej mandatów mówimy, że ma większość bezwzględną lub absolutną i może stworzyć rząd samodzielnie. Jeśli żadna z partii nie uzyska większości bezwzględnej, mamy parlament bez większości, czyli hung parliament. W tej sytuacji partia z największą liczbą mandatów może spróbować stworzyć samodzielnie rząd mniejszościowy lub dwie lub więcej partii może spróbować stworzyć koalicję.

Kto zostaje premierem UK?

Tradycyjnie premierem zostaje lider partii, która w wyborach uzyskała większość bezwzględną (minimum 325 mandatów). W przypadku 'hung parliament’ premierem zostaje z reguły lider partii, która zdobyła najwięcej mandatów. Premier musi mieć „zaufanie Izby Gmin”, czyli po prostu być w stanie wygrywać głosowania.

Jak odbywa się przekazanie władzy, jeśli wybory wygra inna partia?

To urzędujący premier decyduję kiedy podać się do dymisji, jeśli jego partia nie obroni większości w wyborach. Najczęściej robi to niezwłocznie, gdy staje się jasne, że nie ma większości. Często dochodzi do tego nawet przed ogłoszeniem wyników we wszystkich okręgach. Kolejny krok to oficjalna wizyta w Pałacu Buckingham, gdzie urzędujący premier wskazuje urzędującemu monarsze swojego  następcę – lidera partii, która po wyborach ma większość w Izbie Gmin.

Nieco inaczej wygląda sytuacja, gdy żadna partia nie zdobędzie absolutnej większości. Wtedy to także od urzędującego premiera zależy czy spróbuje sformułować rząd mniejszościowy, czy zdecyduje się oddać władzę. Wizyta w Pałacu Buckingham następuję zwyczajowo dopiero, gdy znane jest już nazwisko następcy.

Zmiana premiera i rządu po wyborach w UK następuje dość gwałtownie. Jednak nie bez przygotowania. Około pół roku przed wyborami urzędujący premier wydaje zgodę na rozpoczęcie rozmów lidera opozycji i jego zespołu z urzędnikami, których celem jest zapoznanie potencjalnego zwycięzcy wyborów z sytuacją państwa.

Czym różni się brytyjski system wyborczy od polskiego?

To dwa zupełnie różne systemy. W UK w wyborach do Izby Gmin obowiązują jednomandatowe okręgi wyborcze. W praktyce oznacza to, że każdy z 650 okręgów wysyła do Izby Gmin swojego przedstawiciela niezależnie od wyników głosowań w innych okręgach. W Polsce w wyborach do Sejmu mamy 41 okręgów, w każdym do rozdania od 7 do 20 mandatów, a ich podział zależy od procentowego wyniku wyborów w skali ogólnokrajowej.

Jeśli chodzi o izby wyższe w obu parlamentach, to w UK Izba Lordów jest niewybieralna, podczas gdy w wyborach do Senatu w Polsce obowiązują okręgi jednomandatowe, podobnie jak w wyborach do Izby Gmin w UK.

 Wybory do Izby Gmin w UKWybory do Sejmu w Polsce
Liczba mandatów do zdobycia650460
Liczba okręgów65041
Ordynacjawiększościowaproporcjonalna
Liczba mandatów do rozdania w danym okręgujedenod siedmiu do dwudziestu w zależności od wielkości okręgu
Przydział mandatów’first past the post’ – mandat otrzymuje zwycięzca w danym okręgumetoda D’Hondta – mandaty rozdzielone proporcjonalnie na podstawie wyników w skali kraju
Próg ustawowybrak5% dla partii i 8% dla koalicji

Przewodnik UKpoliticsPL: wybory lokalne 2024

/w , /Autor

Kogo wybieramy w wyborach lokalnych w UK 2 maja 2024? 

Wybory lokalne 2 maja 2024 w UK to:

– wybory do 107 z 317 rad (władz samorządowych) w Anglii, całościowe lub częściowe (wybory lokalne odbywają się praktycznie co rok, ale co rok są gdzie indziej)

– wybory burmistrza Londynu i Zgromadzenia Londyńskiego

– wybory 10 burmistrzów regionów w Anglii, w tym po raz pierwszy w East Midlands, North East i York and North Yorkshire

– wybory uzupełniające do Izby Gmin w Blackpool South, po tym jak do odejściu zmuszony został poseł Partii Konserwatywnej Scott Benton, któremu zarzucono oferowanie płatnego lobbingu dziennikarzom Timesa pod przykrywką

– wybory 37 komisarzy policji Anglii i Walii

Wpisując kod pocztowy pod tym linkiem można sprawdzić, czy odbywają się u nas w tym roku jakieś wybory.

Kto może głosować?

Głosować mogą osoby pełnoletnie, zarejestrowane w spisie wyborców w danym okręgu, z obywatelstwem: UK, UE, Irlandii lub Wspólnoty Brytyjskiej i niepozbawione praw wyborczych. Istnieją trzy sposoby: osobiście, korespondencyjnie, przez przedstawiciela. Do lokalu wyborczego trzeba zabrać dokument ze zdjęciem, nie trzeba zabierać polling card.

W kilku miejscach w Anglii jednocześnie będę odbywać się wybory do rady, wybory burmistrza i wybory komisarza policji, co oznacza więcej niż jedną kartę do głosowania. Na każdej stawiamy tylko jeden krzyżyk.

Kiedy poznamy wyniki?

Wyniki wyborów radnych zaczną napływać od wczesnych godzinnych porannych w piątek do niedzieli. Wyniki wyborów burmistrzów będę podawane od piątku w południe.

Większość godzin można znaleźć w zestawieniu przygotowanym przez PA TUTAJ.

Kto wygra? 😉

Większość z będących obecnie do rozdania ok. 2,5 tysiąca mandatów do rad władz samorządowych ostatnio rozdawano w 2021r. Wtedy torysi byli w sondażach 6 punktów procentowych przed Labour, poradzili sobie nadspodziewanie dobrze jak na rządzącą partię, podczas gdy Labour straciło wielu radnych i dodatkowo przegrało wybory uzupełniające w Hartlepool. Dziś sytuacja jest dokładnie odwrotna: Labour prowadzi w sondażach z przewagą 18-25 punktów procentowych i jest zdecydowanym faworytem.

Choć wybory lokalne są oczywiście ważna z powodów lokalnych to fakt, że wyborcy idą planowo do urn ostatni raz przed wyborami parlamentarnymi powoduje, że traktujemy te wybory jak barometr nastrojów przed wyborami do Izby Gmin.

Na co zwracać uwagę, analizując wyniki?

  1. Ile mandatów stracą torysi w porównaniu do 2021? Prognozy mówią o stratach do 500 mandatów, czyli połowy. Jak ich wynik będzie się miał do wyborów lokalnych w 2023, gdzie otrzymali łącznie poniżej 30% głosów?
  1. Jak poradzi sobie Reform? Czy jej wynik nawiąże chociaż do sondaży parlamentarnych (13%)? Jak poradzą sobie torysi tam gdzie nie było kandydatów Reform? Czy potwierdzi się odpływ wyborców z Partii Konserwatywnej do partii Nigela Farage’a.
  1. Oczywiście ile mandatów zdobędzie Labour, ale czy będzie to wynik porównywalny do wyników wyborów samorządowych sprzed ważnych wyborów parlamentarnych z lat poprzednich (np. tuż przed pierwszą wielką wygraną Tony’ego Blaira i zmianą władzy w 1997r. Labour zdobyło 43% głosów w wyborach lokalnych).
  1. Jak wypadnie skrajna lewica [przy założeniu, że Starmer to dziś centrolewica]. Czy Labour wypadnie dużo gorzej tam, gdzie silna pozycję mają Zieloni (np. Bristol)? Czy będzie widać wpływ partii Galloway’a? I czy LibDems wygrają w Brentwood i Wokingham, pamiętając o tym, że mniejsze partie z reguły radzą sobie lepiej w wyborach lokalnych.
  1. Wybór burmistrzów – każdy region jest ciekawy. Flagowe pytania czy obronią się torysi Ben Houchen (Tees Valley) i Andy Street (West Midlands) więcej powiedzą nam jednak o ich pozycji osobistej pozycji niż pozycji partii. Obaj wręcz próbowali izolować się w kampanii od nawiązań do swojej przynależności partyjnej. W kontekście partyjnym ciekawsze są East Midlands i York&North Yorkshire oraz to z jaką przewagą wygra Sadiqa Khana. W wyborach burmistrza obowiązuje od tego roku także first past the post, czyli zwycięzca bierze wszystko i nie ma drugiej tury.

Przewodnik UKpoliticsPL: Jak Partia Konserwatywna odwołuje/wybiera lidera?

/w , /Autor

Kiedy może dojść do głosowania wotum nieufności wobec Borisa Johnsona jako lidera Partii Konserwatywnej?

O głosowanie wotum nieufności wobec lidera Partii Konserwatywnej muszą poprosić posłowie Partii Konserwatywnej w indywidualnych pismach do szefa Komitetu 1922. Reguły torysów mówią, że procedurę wotum nieufności uruchamia się, jeśli minimum 15% parlamentarzystów Partii Konserwatywnej wyrazi brak zaufania do lidera. Torysi mają obecnie 360 posłów*, co oznacza, że do uruchomienia procedury potrzeba minimum 54 indywidualnych próśb. Przewodniczący Komitetu 1922 sir Graham Brady nie informuje ile pism już otrzymał.

Jak torysi odwołują lidera partii?

Lider partii może sam odejść ze stanowiska lub zostać usunięty przez parlamentarzystów w głosowaniu wotum nieufności.

Głosowanie wotum nieufności odbywa się tradycyjnie poprzez skreślenie odpowiedzi TAK lub NIE na kartce z pytaniem „Czy ma Pan/Pani zaufanie do obecnego lidera Partii Konserwatywnej?”. Gdy dojdzie do głosowania, do faktycznego wyrażenia wotum nieufności przez partię potrzeba 50% głosów wszystkich parlamentarzystów Partii Konserwatywnej. Torysi mają 360 posłów, więc w obecnym układzie 180 posłów musiałby zakreślić odpowiedź NIE. W razie wygranej w głosowaniu lider pozostaje na stanowisku i przez rok jest bezpieczny, tj. partia nie może zorganizować przeciwko niemu kolejnego głosowania wotum nieufności. W razie porażki dotychczasowy lider jest zobowiązany odejść i nie może startować w wyborach nowego.

Gdy urzędujący lider partii sam zrezygnuje ze stanowiska, może ubiegać się o ponowny wybór w kolejnych wyborach lidera.

Jak torysi wybierają lidera partii?

Po decyzji o rezygnacji lub decyzji o usunięciu dotychczasowego lidera Komitet 1922 ustala harmonogram wyborów nowego szefa partii.

W wyborach 2022 startować może każdy parlamentarzysta, który zdobędzie zaufanie minimum 20 posłów lub posłanek torysów. Przed 2019 do startu wystarczyło poparcie dwóch posłów, ale reguły zmieniono, żeby ograniczyć liczbę kandydatów z małymi szansami i przyspieszyć wybory.

Po zamknięciu listy pierwszy etap głosowania odbywa się na poziomie parlamentarzystów. Posłowie głosują na jednego kandydata w rundach. Po każdej rundzie odpada kandydat z najmniejszą liczbą głosów. Odpadają także kandydaci, którzy nie przekroczyli progu minimalnej liczby głosów. W wyborach 2022 do przejścia do drugiej rundy wymagane jest sięgnięcie progu 30 głosów.

Po każdej rundzie ustalany jest termin następnej. Często zdarza się, że kandydaci z minimalną liczbą głosów wycofują się sami.

Gdy na polu walki zostaną tylko dwie osoby, decyzja o tym, która z nich ostatecznie otrzyma stanowisko lidera partii przekazywana jest na szczebel wszystkich członków partii. To oni w głosowaniu dokonują ostatecznego wyboru. W sytuacji, gdy jeden z dwóch kandydatów po ostatniej rundzie głosowania parlamentarzystów wycofa się ze startu, nie organizuje się głosowania na poziomie wszystkich członków partii.

Harmonogram głosowań w wyborach lidera Partii Konserwatywnej 2022:

– Pierwsza runda głosowania w tę środę, 13 lipca

.- Druga najpewniej w czwartek, 14 lipca.

– Kolejne rundy na etapie parlamentarnym najpewniej od poniedziałku.Nazwisko nowego lidera poznamy: 5 września.

UKpoliticsPL jest projektem pasjonatki polityki brytyjskiej. Możesz mnie wspomóc na Zrzutce.

Przewodnik UKpoliticsPL: Jak Wielka Brytania wybierała premiera w latach 2010-2022?

/w /Autor

W marcu 2022 roku rząd uchylił ustawę o kadencyjności parlament, przywracając premierowi pełną decyzyjność w sprawie daty nowych wyborów.

Poniższy tekst opisuje procedurę z lat 2010-2022.

Zmiana urzędującego premiera bez wyborów parlamentarnych

Zgodnie z instrukcją gabinetową, jeśli ustępujący premier ma większość w parlamencie, wybór jego/jej następcy należy do partii rządzącej. Tak stało się, gdy Theresa May przejmowała urząd Davida Camerona w 2016r. i gdy Boris Johnson przejmował urząd Theresy May w 2019r.

Gdy jednak Izba Gmin przyjmie wotum nieufności wobec urzędującego premiera lub rządu, rozpoczyna się 14 dni, w którym z aktualnego składu parlamentu może zostać powołany nowy rząd lub ustępujący rząd może ponownie uzyskać zaufanie Izby Gmin:

  • jeśli nowy rząd uzyska zaufanie Izby Gmin poprzez przyjęcie wniosku o wotum zaufania, nie dochodzi do wyborów
  • jeśli żaden rząd nie uzyska zaufania Izby Gmin, po upływie 14 dni rozpisywane są nowe wybory.

W 14-dniowym okresie może dojść do kilku prób sformułowania nowej administracji

  • Instrukcja gabinetowa mówi, że „gdy jest jasne”, że urzędujący premier nie ma zaufania Izby Gmin, a zaufanie takie uzyskała nowa administracja, oczekuje się, że urzędujący premier poda się do dymisji
  • jeśli istnieje możliwość stworzenia kilku wariantów nowej administracji, partie powinny zasiąść do rozmów, przy czym:
    • urzędujący premier pozostaje na stanowisku do czasu złożenia rezygnacji
    • oczekuje się, że urzędujący rząd powinien podać się do dymisji, „gdy jest mało prawdopodobne”, żeby mógł zdobyć zaufanie Izby Gmin i wyłoni się wyraźna alternatywa
    • oczekuje się, że monarcha nie będzie zaangażowany w rozmowy o formowaniu nowego rządu, ale osoby zaangażowane powinny informować monarchę o przebiegu rozmów
    • partie starające się porozumieć mają prawo do pomocy ze strony urzędników służby publicznej tylko za zgodą urzędującego premiera
    • jeśli istnieją poważne wątpliwości co do tego, że urzędująca administracja zdobędzie zaufanie Izby Gmin, wprowadzone będą określone ograniczenia w jego działalności rządowej

Zmiana premiera po wyborach

Większość absolutna

Jeśli jedna z partii zdobędzie większość w parlamencie – minimum 326, w praktyce 324, mandaty – utworzy rząd.

Przyjmuje się, że urzędujący premier zachowa swoją funkcję, jeśli utrzyma większość głosów w Izbie Gmin. Nie ma potrzeby by monarcha ponownie prosił urzędującego premiera o objęcie stanowiska. Jeżeli jednak w wyniku wyborów większość zdobędzie inna partia, urzędujący rząd natychmiast powinien podać się do dymisji. Monarcha poprosi wtedy lidera zwycięskiej partii o utworzenie nowego rządu.

Jeśli żadna z partii nie zdobędzie absolutnej większości powstanie tzw. hung parliament.

Hung parliament – parlament bez większości

Jeśli żadna z partii nie zdobędzie większości w Izbie Gmin, urzędujący premier pozostaje na stanowisku do momentu, gdy sam zdecyduje się podać do dymisji. Zakłada się, że nastąpi to, gdy stanie się oczywiste, że nie ma zaufania nowej Izby Gmin. Urzędujący premier znajduje się więc na uprzywilejowanej pozycji. Przy „zawieszonym parlamencie” ogromną rolę odgrywają też indywidualne decyzje przywództwa poszczególnych partii oraz zaufanie Izby Gmin, czyli stanowisko szeregowych posłów.

Negocjacje – najważniejszy i najtrudniejszy moment tworzenia rządu

Jeśli wyłoni się kilka formacji, które będą chciały stworzyć rząd, partie polityczne mogą rozpocząć negocjacje. Ich celem jest ustalenie, która formacja ma największe szanse na zdobycie zaufania Izby Gmin.

Przebieg negocjacji, ich format i długość, są ustalane między przywództwem poszczególnych partii. Dużą rolę gra tu nie tylko rozdział mandatów, ale także osobowości polityków. Przykładowo, mówi się, że w 2010r. nie było mowy o koalicji Liberalnych Demokratów z Partią Pracy, bo Nick Clegg nie znosił Gordona Browna.

Na prośbę zainteresowanych stron i za pozwoleniem urzędującego premiera służba cywilna może brać udział w negocjacjach. Jeśli premier wyrazi zgodę na włączenie służby cywilnej, dostęp do konsultacji z urzędnikami musi być równy dla wszystkich partii.

Negocjacjom przyświeca zasada: nowy rząd musi mieć zaufanie Izby Gmin. Dlatego negocjacje to dwa równoległe procesy: 1) ustalenie kto zdobędzie zaufanie Izby Gmin i 2) ustalenie kto na pewno tego zaufania nie zdobędzie. To tylko pozornie to samo. W czasie negocjacji cały czas urzęduje poprzedni premier i sprawuje urząd do czasu samodzielnego złożenia rezygnacji. Tak długo jak będzie przekonany, że jest w stanie zdobyć zaufania Izby Gmin i nie pojawi się inna formacja, która także rościć sobie będzie do tego prawo, tak długo pozostanie na stanowisku.

W przypadku brak absolutnej większości możliwie są trzy rozwiązania:

  • jednopartyjny rząd mniejszościowy, wspierany, lub nie, przez zawierane ad hoc porozumienia z innymi partiami;
  • formalne porozumienie międzypartyjne, takie jak obowiązywało np. w latach 1977-1978 między labourzystami i liberałami;
  • formalny rząd koalicyjny, w skład którego wchodzą ministrowie z więcej niż jednej partii; rząd taki zazwyczaj ma większość w Izbie Gmin, np. rząd konserwatystów i liberałów 2010 -2015.

Co może zrobić urzędujący premier?

Urzędujący premier stoi na uprzywilejowanej pozycji. To on wybiera moment swojej rezygnacji. Ma nawet teoretycznie prawo pozostać przy władzy do pierwszego posiedzenia Izby Gmin bez względu na wynik wyborów. Podczas tego posiedzenia jednak szybko okaże się, czy nadal posiada zaufanie parlamentu.

Jeśli jednak jest oczywiste, że zdobycie zaufania Izby Gmin przez urzędującego premiera jest bardzo mało prawdopodobne, a z drugiej strony istnieje duże prawdopodobieństwo, że inny kandydat takie zaufanie zdobędzie, to oczekuje się, że urzędujący premier ustąpi i nie skorzysta z prawa „sprawdzenia się” przed parlamentem.

Ostatnie doświadczenia wskazują, że premier nie rezygnował ze stanowiska do czasu wyłonienia klarownej kandydatury następcy. W przyszłości okaże się, czy stanie się to konwencją konstytucyjną.

Rola monarchy w tworzeniu rządu

Monarcha prosi kandydata, którego uznaje za cieszącego się zaufaniem Izby Gmin, o objęcie funkcji premiera i stworzenie rządu Jej Królewskiej Mości. Żeby to zrobić musi otrzymać jednoznaczną kandydaturę. Od brytyjskiej Królowej oczekuje się neutralności. A od polityków stworzenia takiej atmosfery negocjacji, aby nie stawiać Królowej w nieręcznej sytuacji i nie zmuszać do podejmowania decyzji politycznych. Oczekuje się, że monarcha nie będzie brał udziału w negocjacjach, choć prowadzący negocjacje mają obowiązek informować monarchę o przebiegu rozmów.

Z historycznego punktu widzenia, monarcha posiada ograniczoną możliwość samodzielnego wyboru premiera, ale ostatnia taka sytuacja miała miejsce w roku 1834 i została powszechnie uznana za podważającą pozycję monarchy. Monarcha nie powinien być wciągany do rozgrywek politycznych. Rolą osób zaangażowanych w tworzenie rządu jest określenie kto znajduje się na najlepszej pozycji do sformowania rządu i przekazanie tej informacji monarsze. Szczególną rolę pełni w tym urzędujący premier.

Jest premier – co dalej?

Gdy w wyniku negocjacji powstanie układ cieszący się zaufaniem parlamentu, trzeba jeszcze to zaufanie potwierdzić na deskach Izby Gmin.

Datę rozpoczęcia sesji nowego parlamentu wyznacza Królowa za radą premiera. Ostatnia praktyka sugeruje 12 dniową przerwę między wyborami a pierwszym posiedzeniem. Okres ten może jednak ewentualnie zostać wydłużony, jeśli będą się nadal toczyć negocjacje. Dziś przyjmuje się jednak, że 12 dni powinno wystarczyć.

Wybór speakera (przewodniczącego) Izby i złożenie przysięgi przez nowych posłów to zazwyczaj pierwsze zadanie nowego parlamentu. Kolejna istotna kwestia to głosowanie nad Queen Speech – programem nowego rządu. Odbywa się ono zazwyczaj w drugim tygodniu sesji, po wygłoszeniu przemówienia przez Królową i po kilka dniach debaty nad proponowanym programem.

Wygranie głosowania to potwierdzenia zaufania dla nowego rządu, który będzie 5 lat, aby zrealizować proponowane w przemówieniu reformy.

Głosowanie nad Mową Tronową jest szczególnym wyzwaniem dla rządu mniejszościowego. Jednak przegranie tego głosowania nie jest równoznaczne z rozwiązaniem parlamentu, ani nowymi wyborami.

Wotum zaufania i wotum nieufności

Zaufanie Izby Gmin (ang. the confidence of the House of Commons) jest kluczowe przy tworzeniu rządu. Jeśli żadna z partii nie zdobędzie większości te słowa te będą padać non-stop zarówno w czasie negocjacji, jak i w mediach.

Według Cabinet Manual zaufanie Izby Gmin nie jest równoznaczne z posiadaniem większości w Izbie Gmin, ani też z wygrywaniem każdego głosowania. Zaufanie sprawdza się za pomocą głosowania nad wotum zaufania lub wotum nieufności. To nowy mechanizm wprowadzony przez Fixed-term Parliament Act 2011.

Zgodnie z ustawą, jeśli rząd przegra głosowanie nad wnioskiem o treści „ten rząd nie ma zaufania Izby Gmin”, parlament ma 14 dni na stworzenie innego rządu lub ponową próbę zdobycia zaufania przez ten sam rząd. Jeśli nikt nie będzie w stanie uzyskać zaufania Izby w głosowaniu na wnioskiem o treści „ten rząd ma zaufanie Izby Gmin”, odbędą się nowe wybory.

Sprecyzowanie formułki głosowania nad wotum zaufania/nieufności jest nowością w brytyjskim systemie. Inne działania Izby Gmin, które wcześniej uznawano za wyrażenie wotum nieufności, nie pozwalają już teraz premierowi na ogłoszenie nowych wyborów.

Kiedy będę kolejne wybory?

Zgodnie z Fixed-term Parliament Act lat kadencja Izby Gmin trwa 5 lat. Najbliższe wybory są więc planowane na maj 2024. Przeprowadzenie przyśpieszonych wyborów parlamentarnych jest możliwe, gdy:

  • 2/3 posłów Izby Gmin uzna, że trzeba ogłosić wcześniejsze wybory i przegłosuje wniosek o treści: „należy przeprowadzić przyśpieszony wybory parlamentarne”.
  • rząd straci zaufanie Izby Gmin, czyli przegra w głosowaniu o wotum nieufności i w ciągu 14 dni żaden inny rząd nie zdobędzie zaufania Izby w głosowaniu o wotum zaufania

W obu tych przypadkach na wniosek premiera monarcha wyznacza datę wyborów. Parlament zostaje rozwiązany 17 dni przed wyborami. W programie wyborczym 2019 Partia Konserwatywna zapowiedziała jednak zniesienie ustawy o kadencyjności parlamentu. Ponieważ Boris Johnson zdobył w tych wyborach większość, jego rząd może zmienić prawo wyborcze przed zaplanowanymi wyborami.

Opracowane na podstawie: Fixed-term Parliament Act 2011; Cabinet Manual 2011; When the People Say Not Sure

Ostatnia aktualizacja: grudzień 2019. Pierwsza wersja wpisu ukazała się 3 maja 2015.